Dommer of slimmer door e-readen?

♠ Posted by oudewijninnieuwezakken in ine at 10:52

Weinig apparaten hebben zo’n snelle opmars doorgemaakt als de tablet. Uit onderzoek van GfK van december 2013 bleek dat bijna 7 miljoen Nederlanders (53 procent) een tablet hebben. Toch introduceerde Apple de iPad pas in juli 2010. Van nul naar 7 miljoen in drie en een half jaar. Cijfers die je doen duizelen.
Net als de smartphone is de tablet inmiddels zo ingeburgerd, dat we ons niet eens meer kunnen voorstellen dat er ooit, pak ‘m beet vier jaar geleden, geen tablets waren. Dat wil zeggen, er waren wel ‘tablet-achtigen’ – de eerste tablet-pc’s werden begin jaren negentig geïntroduceerd -, maar er was slechts een enkeling die zo’n ding had. En dan nog hadden die geen touchscreen, maar had je daar een zogenaamde stylus voor nodig, een soort pennetje zonder inkt.

EO Personal Communicator / Foto cmwdotme

E-books
Met de opmars van de tablet heeft ook het digitale lezen een vlucht genomen. We houden onszelf massaal op de hoogte van het laatste nieuws via de tablet, hoeven onszelf geen breuk meer te sjouwen aan stapels vergaderstukken en ontdekken ook steeds meer het e-book, dat we niet alleen op een tablet, maar ook op de e-reader lezen. De verkoop van e-books neemt dan ook hand over hand toe. Was het marktaandeel van e-books ten opzichte van fysieke boeken in 2011 nog 1,3 procent, in 2012 was dat al gestegen naar 2,5 procent en in 2013 naar 3,2 procent.

Omzet fysieke boeken en e-boeken in mln € (bron: KVB)

Hyperteksten
De vraag is nu of het zogenaamde e-readen van invloed is op ons leesgedrag en zo ja, hoe dan. En maakt het voor het verwerken van de gelezen informatie uit of we het vanaf papier of vanaf een apparaat lezen. Veel onderzoek hiernaar is er (nog) niet. Nieuwe media en lezen (Mascha van de Ven, 2000) gaat over het verschil tussen lezen vanaf papier en vanaf een beeldscherm, in die tijd nog 'gewone’ computers en laptops. Dit onderzoek gaat dan ook over het lezen van internetteksten met hyperlinks, ofwel hyperteksten. Conclusie van de schrijfster is dat lezers hyperteksten veel meer scannen dan lezen op de traditionele manier, van links naar rechts en van boven naar onderen. Hoewel er geen verschil in tekstbegrip lijkt te zijn, vergt het van hyperteksten daardoor wel meer van de leesvaardigheid. Ook wijst het onderzoek uit dat hyperlezers langzamer lezen en sneller vermoeid zijn. Of dit te maken heeft met de beeldschermkwaliteit of een andere oorzaak heeft, blijkt niet uit het onderzoek.

Tablet vs e-reader

Bij een recenter onderzoek, Digitaal literair lezen (Niels Bakker, 2010), zijn tablets (inclusief computers en laptops) en e-readers wél meegenomen. Als het gaat om lezen vanaf een tablet is de conclusie niet heel erg veel anders dan die van het onderzoek uit 2000. Tabletlezers scannen, zijn minder geconcentreerd en surfen vaak over het internet tijdens het lezen van een tekst. Gevolg is dat de leesbeleving een hele andere is dan bij lezen vanaf papier. Doordat tabletlezers sneller zijn afgeleid, worden ze minder ondergedompeld in het verhaal. Ook is het vermoeiender. Een groot verschil is dat lineair lezen dwingt veel meer om teksten te interpreteren, om begrijpend te lezen.

Lezen op een e-reader blijkt dicht bij lezen van papier te liggen. Door het ontbreken van hyperteksten, het e-Inkscherm (dat een e-pagina doet lijken op een papieren pagina) en het ontbreken van de achtergrondverlichting van een tablet, is de leeservaring nagenoeg hetzelfde als bij een boek.

Andere vaardigheden

Grote vraag is of het lezen vanaf een tablet invloed heeft op onze hersenen. Allerlei onderzoeken ten spijt is op dat gebied vooralsnog niets bewezen. Nóg niet, beter gezegd, want ongetwijfeld verschijnen hierover in de toekomst nog de nodige onderzoeken. Het enige wat we tot nu toe weten is dat lezen van een tablet een ander beroep doet op onze cognitieve vaardigheden. Het traditionele lezen vereist naast het opnemen van informatie ook analyse, reflectie en introspectie. Dit soort vaardigheden dreigt te verdwijnen door het gebruik van tablets en andere computers. Daarentegen krijgen we er door diezelfde devices ook weer vaardigheden bij, zoals computergeletterdheid, internetgeletterdheid, schermgeletterdheid en multigeletterdheid. Dat is dan weer meegenomen. Maar of we dommer of slimmer worden door te e-readen? De tijd zal het ons leren.